در سالیان اخیر، رشد جمعیت و نیاز روز افزون به غذا موجب توسعه کشاورزی و افزایش سطح کشت شده است. طبق آمار موجود در کشور، علاوه بر اینکه بخش کشاورزی دارای بیشترین مصرف آب یعنی حدود 92 درصد (حدود هفتاد و پنج میلیارد مترمکعب در سال) است، از 32 میلیارد متر مکعب حجم کلی فاضلابهای تولید شده، این بخش با بیشترین مقدار یعنی87 درصد ( حدود بیست و هشت میلیارد مترمکعب در سال) پساب یا زهاب را تولید می نماید. حجم عمده این پسابها بدلیل نبود سیستم تصفیه، معمولا بطور مستقیم وارد طبیعت شده و می تواند موجب تخریب کیفی منابع آب گردد. آلاینده های موجود دراین پسابها شامل ترکیبات نیتروژن و فسفر و رسوبات آغشته با آرسنیک، روی و جیوه و هم چنین نمکهایی مثل سدیم، پتاسیم، منیزیم و بی کربنانت می باشد. ورود این آلاینده ها علاوه بر اثر مستقیم زیانبار می توانند بطور غیر مستقیم سبب تغییر مقدار اکسیژن محلول، اسیدیته و تبادلات شیمایی و یونی در محیط گردند.
امروزه به منظور برداشت محصول بیشتر استفاده گسترده از مواد شیمیایی مختلف نظیر کودهای شیمیائی، علف کش ها وحشره کش ها بسیار متداول است. این مواد شیمایی در موارد زیادی بالاتر از حد استاندارد مصرف شده و آلودگی بیشتر منابع آب سطحی و زیرزینی را موجب می گردند. معمولا این مواد شیمایی قابلیت حلالیت زیادی در آب دارند و پس از حمل به جریانات سطحی یا نفوذ به آبخوان های زیرزمینی موجبات آلودگی آنان را فراهم می آورند. با ورود مداوم این آلاینده ها به منابع آب، غلظت و تراکم آنان به تدریج زیاد شده و می توانند بعنوان تهدیدی برای منابع آب شرب، حیات آبزیان، آبیاری مزارع و فعالیتهای تفریحی تلقی گردند. آلودگی منابع آب شرب، بهره برداری از آنان را با محدودیت روبرو کرده و تامین آب آشامیدنی سالم را با زحمت بیشتری همراه کرده است.
بنابراین علاوه بر وجود مشکلاتی مثل کاهش بارش، افزایش درجه حرارت زمین و افزایش مصرف آب، که همگی موجب کمبود کمی آب شده است، مشکل کاهش کیفی منابع آب نیز بایستی بعنوان عاملی مهم که بطور مستقیم و غیرمستقیم با حیات و سلامت بشر ارتباط دارد لحاظ گردد. پیشنهاد می گردد بمنظور کاهش بار آلودگی زه آبهای کشاورزی اقداماتی از قبیل موارد زیر انجام گردد:
الف) استفاه از کودها و سموم شیمایی تنها در محدوده استاندارد و مجاز انجام شود.
ب) حفظ و نگهداری از پوشش گیاهی در زمستان و اجتناب از آیش به منظور جذب نیتروژن و سایر مواد مغذی
ج) بکارگیری روش های نوین آبیاری در مزارع به منظور کاهش مصرف آب و پساب حاصل از آن
د) حفر و مدیریت زه کشهای مزارع
ه) آموزش کشاورزان در خصوص نحوه صحیح استفاده از کودها و سموم شیمیایی
و) آلودگی با استفاده از ممنوعیت های قانونی
ح) اجرای طرح ها و برنامه های تصفیه و استفاده دوباره از پسابهای کشاورزی
دکترمحمدرضا سربی
مدیر دفترمحیط زیست وکیفیت منابع آب
شرکت آب منطقه ای فارس
